სიმონ მასხარაშვილი: ვინც ერეკლე მეორეს მტრად და მოღალატედ მიიჩნევს ან უმეცარია, ან რუსული ორთავიანი არწივისა და რუსეთის იმპერიის ყურმოჭრილი მონა

18-05-2022

ისტორიკოსი სიმონ მასხარაშვილი სოციალურ ქსელში ავრცელებს ვრცელ პოსტს, სადაც ეხმიანება ლევან ბერძენიშვილის ერეკლე II-ის შესახებ გაკეთებულ განცხადებას და წერს:

“ერეკლე მეორემ მთელი მსოფლიოსა და საქართველოს დასანახად, შთამომავალთა დასანახად თავები დააწყვიტა რუსეთის სიმბოლოსა და სიწმიდეს. რუსთმოძულედ აღესრულა პატარა კახი! ერეკლე II-ს პრორუსულობის ბინძური მითი რუსებმა და მათმა მონებმა შექმნეს!” “მათთვის, ვისაც ერეკლე მოღალატე ჰგონია: 1747 წელს ქართლის მეფე თეიმურაზ II და მისი ვაჟი, კახეთის მეფე ერეკლე II ირანის შაჰს აუჯანყდნენ და ხარკი შეუწყვიტეს. ნადირ შაჰმა თავისუფლების მოსურნე ქართველთა დასასჯელად დიდძალი ჯარი შეკრიბა, მაგრამ ნადირი მოკლეს და 1749 წელს ირანის იმპერია დაიშალა.

ირანის შაჰინშაჰი ვერავინ გახდებოდა, თუ მას შაჰად გურჯისტანის მმართველი არ სცნობდა. საუკუნეზე მეტი ხნის მანძილზე ქართლის მეფეები ირანის მემკვიდრეობით სპასალარებად ითვლებოდნენ. სწორედ სპასალარს უნდა შემოერტყა შაჰისთვის ხმალი.

მე-18 საუკუნის მეორე ნახევარში ირანელები სპარსეთის სპასალარად ქართლის მეფეს თეიმურაზს მიიჩნევდნენ. თეიმურაზსა და ერეკლეს ირანის სახელმწიფოებრივი ერთიანობის აღდგენა არ სურდათ და ამიტომაც, არავის აღიარებდნენ ირანის შაჰად! ტახტის ყველაზე რეალური პრეტენდენტი აზატ ხანი ჯერ ბრძოლაში დაამარცხა და მერე დაატყვევა ერეკლემ! ერევნის, განჯისა და ნახჭევანის ხანებმა ერეკლეს ყმებად გამოაცხადეს თავი. 1755 წელს განჯაში ერეკლეს ეწვივნენ ირანელი ხანები და კახეთის მეფეს შესთავაზეს ირანის შაჰინშაჰის გვირგვინი! ერეკლემ ირანის ტახტზე უარი განაცხადა! პატარა კახისთვის პირად ძალაუფლებასა და დიდებაზე მაღლა საქართველო იდგა!

საქართველოსთვის კი ერთიანი და ძლიერი ირანის სახელმწიფოს არსებობა სახიფათო იყო… 1796 წლამდე ირანს შაჰი არ ჰყავდა! 1770 წელს ასპინძის ბრძოლაში ერეკლე II-მ გაანადგურა ოსმალეთის არმია! 1780-იანი წლების დასაწყისში ქართლ-კახეთის მეფეს ერეკლე II-ს ეახლნენ ბრიტანეთის და ოსმალეთის ელჩები და სამოკავშირეო ხელშეკრულებები გააფორმეს საქართველოსთან.

ოსმალეთი ერეკლეს უთმობდა მთელს დასავლეთ საქართველოს, რომელიც 1555 წელს ირან-ოსმალეთს შორის დადებული ამასიის ზავით ოსმალეთის გავლენის სფეროდ ითვლებოდა, სანაცვლოდ, ერეკლე უარს ამბობდა რუსეთის მოკავშირეობაზე.

ბრიტანეთი საქართველოს მფარველობას კისრულობდა საერთაშორისო ასპარეზზე და საერთო ქართულ-ბრიტანული საწარმოების გახსნას პირდებოდა ერეკლეს! ამ ხელშეკრულებათა შესახებ შეიტყო რუსეთის სამეფო კარმა. რუსები ფრიად შეშფოთდნენ. ქართულ-ოსმალური და ქართულ-ბრიტანული ხელშეკრულებებით რუსეთი სამუდამოდ კარგავდა გავლენას კავკასიაზე.

პეტერბურგმა თვითმიზნად დაისახა ბრიტანეთთან და ოსმალეთთან გაფორმებული შეთანხმებების დარღვევა და საერთაშორისო არენაზე ერეკლეს პირის გამტეხად წარმოჩენა. ეკატერინე II-ს ფავორიტმა პოტიომკინმა აამოქმედა აგენტურა და რუსეთში მყოფი ერეკლეს მტერი ალექსანდრე ბაქარის ძე ბაგრატიონი. ალექსანდრე რუსეთიდან გაუშვეს ირანში, დასავლეთ საქართველოსა და ჩრდილოეთ კავკასიაში “სამოგზაუროდ”. ხმებიც დაჰყარეს, რომ, თითქოს, ალექსანდრე ირანულ-იმერულ-დაღესტნურ ალიანს ჰკრავდა ერეკლეს დასამხობად და ქართლში გასამეფებლად.

ქართლის თავადთა ერთ ნაწილს არ ხიბლავდა კახელი ერეკლეს მეფობა და ღალატსაც არ ერიდებოდა. ირანელი ქერიმ ხან ზენდი და იმერეთის მეფე სოლომონ I ერეკლეს უთვლიდნენ, ალექსანდრეს მხარს არ დავუჭერთო. ამ დროს კი რუსეთის მიერ მოსყიდული დაღესტნელი ხანები ჭორებს ყრიდნენ ალექსანდრეს გარშემო დიდძალი ჯარი იკრიბებაო.

სინამდვილეში პოტიომკინის ბრძანებით ამ ხანებს ალექსანდრე დატყვევებული ყავდათ. ალექსანდრეც და ის ხანებიც პოტიომკინის მარიონეტები იყვნენ. მათი საშუალებით რუსეთი ცდილობდა ერეკლეს დაშინებას. მოკლედ, რუსეთმა ერეკლე არჩევანის წინაშე დააყენა: ან რუსეთის მფარველობა ან სამოქალაქო ომი საქართველოში. ერეკლეს კარზე მყოფი რუსეთის პოტიომკინის აგენტი რეინექსი რუსეთთან ტრაქატატის საზღაურად ალექსანდრეს მოცილებას, ანუ ომის აცილებას და პირდებოდა ერეკლეს. ერეკლემ ძმათა შორის სისხლისღვრას გეორგიევსკის ტრაქტატი ამჯობინა…

რუსეთს ეს ტრაქტატი მხოლოდ ერეკლეს დისკრედიტაციისთვის, ქართულ-ბრიტანული ალიანსის დარღვევისა და საქართველოს ოსმალეთთან დაპირისპირებისთვის სჭირდებოდა. შესაბამისად, ჯერ 1785 წელს ომარ ხან ავარელის შემოსევისას არ დაიცვა ტრაქტატის პირობები და არაფერი მოიმოქმედა საქართველოს მტრის წინააღმდეგ, ხოლო 1787 წელს საერთოდ დაარღვია რუსეთმა გეორგიევსკის ტრაქტატი და მარტოდმარტო დასტოვა ერეკლე ოსმალეთის პირისპირ. ოსმალეთმა ერეკლესთან ომი ვერ გაბედა და ისევ შესთავაზა დასავლეთ საქართველოზე ქართლ-კახეთის სუვერენიტეტის აღიარება რუსეთთან კავშირის გაწყვეტის სანაცვლოდ…

1795 წლისთვის ირანში დაწინაურდა აღა-მაჰმად-ხანი, რომლის პირველობასაც ირანელ ხანთა უმეტესობა აღიარებდა, მაგრამ შაჰინ შაჰის ტიტულის მიღებას ერეკლეს თანხმობის გარეშე ვერ ახერხებდა. ერეკლე აღა-მაჰმად-ხანს შაჰად არ სცნობდა. ირან-საქართველოს მორიგი ომი გარდაუვალი ჩანდა… ისევ გააქტიურდნენ რუსები. გენერალი გუდოვიჩი ერეკლეს ირანელებთან შუამავლობას პირდებოდა. სანაცვლოდ კატეგორიულად თხოვდა ერეკლეს ჯარი არ შეეკრიბა, რათა არ გაეღიზიანებინა აღა-მაჰმად-ხანი.

იმავდროულად რუსები ირანელებს აღუთქვამდნენ, რომ საქართველოს ომში არ დაეხმარებოდნენ. რუსები თბილისის ასაოხრებლად აქეზებდნენ სპარსელს. რუსეთს საქართველოს ირანელთაგან აოხრება ხელს აძლევდა. მერე უფრო იოლად დაიპყრობდა დაცემულ საქართველოს. აღა მაჰმად ხანი უკვე ყარაბახში იყო მოსული. მის ბანაკში იმყოფებოდა ბრიტანეთის ელჩი, რომელიც დაჟინებით თხოვდა ირანელებს საქართველოში შეჭრილიყვნენ. ამით ბრიტანელ ელჩს სურდა ერეკლესთვის დაენახვებინა, რომ რუსეთზე მინდობა დამღუპველი იყო.

მოკლედ, რუსებისგან და ბრიტანელებისგან წაქეზებული აღა მაჰმად ხანი მოულოდნელად მოადგა თბილისს. რუსეთზე მინდობილმა ერეკლემ ჯარის 10 პროცენტის შეკრებაც ვერ მოასწრო. გმირულად იბრძოლა პატარა კახმა, ღალატის წყალობით დაეცა ნარიყალა, შვილიშვილებმა გაკოჭილი გაიყვანეს 75 წელს გადაცილებული გმირი მეფე, რომელიც ხმლით ხელში მარტოდმარტო აპირებდა მეტეხის ხიდთან მტერზე შეკვდომას.

ხუთიოდ დღეში არაგველების თაოსნობით სახელდახელოდ შეყრილმა საქართველოს მხედრობამ ჟინვალთან ამოწყვიტა 6 ათასი რჩეული ირანელი.

აღა მაჰმად ხანი თბილისიდან გაიქცა. ბრიტანელი ელჩის სურვილი ასრულდა-ერეკლემ სამუდამოდ შეიძულა რუსეთი. 1783 წლიდან, გეორგიევსკის ტრაქტატიდან მოყოლებული ქართლ-კახეთს ჰქონდა უფლება, ქართულ ფულზე რუსეთის გერბიც, ორთავიანი არწივიც გამოესახა, რათა ყველა იმ სახელმწიფოში, სადაც რუსულ ფულს სცნობდნენ, ქართულ ფულსაც ჰქონოდა გასავალი.

1787 წლამდე ერეკლე ზოგიერთ ქართულ მონეტაზე რუსულ არწივსაც გამოსახავდა. კრწანისის ბრძოლის მერე ერეკლეს სიკვდილამდე ქართულ ზარაფხანაში მოჭრილ მონეტებზე თავმოგლეჯილი რუსული არწივებია გამოსახული! გერბის შეურაცხყოფა სახელმწიფოსთვის ომის გამოცხადების ტოლფასია! ერეკლე მეორემ მთელი მსოფლიოსა და საქართველოს დასანახად, შთამომავალთა დასანახად თავები დააწყვიტა რუსეთის სიმბოლოსა და სიწმიდეს. რუსთმოძულედ აღესრულა პატარა კახი! ერეკლე II-ს პრორუსულობის ბინძური მითი რუსებმა და მათმა მონებმა შექმნეს! ვინც ერეკლეს მტრად და მოღალატედ მიიჩნევს ან უმეცარია და ან რუსული ორთავიანი არწივისა და რუსეთის იმპერიის ყურმოჭრილი მონაა!”- წერს მასხარაშვილი.