20 აპრილისთვის ამერიკული ნავთობის ფასი უარყოფითი გახდა. ის ნულოვან ნიშნულს გასცდა და მინუს 36,93 დოლარამდე დაეცა. რაღაც მომენტში ნავთობის მფლობელები მზად იყვნენ გადაეხადათ მათთვის, ვინც ნავთობს მათგან წაიღებდა. ეს კონკრეტულად ამერიკულ WTI-ს (Western Texas Intermediate, მას ასევე Texas light sweet-ს უწოდებენ) შეეხო. მისი ფასი აშშ-ის ფარგლებში ნავთობით ვაჭრობის ინდექსად გამოიყენება. ასეთი ვარდნა WTI-ზე ფიუჩერსებით ვაჭრობის საწყის ეტაპზეც კი არ დაფიქსირებულა. 
 

რატომ მოხდა ეს? 

თავდაპირველად ნულს ქვემოთ დაეცა WTI კონტრაქტების ერთ-ერთი ტიპი - მაისის ფიუჩერსი (CLK20), რომლითაც ვაჭრობა ნიუ-იორკის სასაქონლო ბირჟაზე NYMEX 2014 წლის ნოემბრიდან მიმდინარეობდა. 
ამ ფიუჩერსით ვაჭრობის დასრულების წინა დღეს (ბოლო დღე იყო 21 აპრილი), ტრეიდერებმა ხელშეკრულებების თავიდან მოშორება დაიწყეს, რადგან ისინი ექსპირაციის დღის შემდეგ რეალური ნავთობის აღების ვალდებულებად გადაიქცეოდნენ. ისინი მზად იყვნენ გაეყიდათ ღია კონტრაქტები არა მარტო რეალურ ნავთობზე იაფად, არამედ უარყოფით ფასადაც კი. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ისინი მყიდველის ხელშეკრულების საფასურს თავად გადაიხდიდნენ. ამის შედეგად, ფიუჩერსის ფასი ბარელზე მინუს 37.63 დოლარამდე დაეცა.

რა არის ფიუჩერსი?

ფიუჩერსი არის მომავალში საქონლის მიწოდების შესახებ წინასწარ გაფორმებული და გადახდილი ხელშეკრულება, რაც გარკვეულ თარიღსა და ადგილს გულისხმობს. თუმცა ამავე შეთანხმებით მყიდველი თავისუფლად შეიძლება შეიცვალოს, ამიტომაც ფიუჩერსი საბირჟო  სპეკულაციისთვის ხელსაყრელია. ფიუჩერსული ხელშეკრულებები სტანდარტიზებულ პროდუქტებზე (ნავთობი, მარცვლეული, სხვა საბირჟო კონტრაქტები ან ფინანსური ინსტრუმენტები) ფორმდება და ვაჭრობენ ბირჟაზე, რომელიც ამ კონტრაქტებზე ანგარიშსწორებას ახორციელებს. 

ფიუჩერსი შეიძლება იყოს მიწოდებითი, რომლის მიხედვითაც საქონლის მიწოდება მომავალში უნდა მოხდეს. მათ ბირჟაზე ყიდიან, ნავთობის მიწოდების დროულად უზრუნველყოფა კი ნავთობკომპანიების ტრეიდერებს შეუძლიათ. ასეთ კონტრაქტებს ყიდულობენ ისინი, ვისაც მომავალში დასჭირდება არა მარტო ნავთობი, არამედ სხვა საქონელი, რომელთა ღირებულებაც სწორედ ნავთობის ფასს უკავშირდება. ეს შეიძლება იყოს საავტომობილო საწვავი ან ნავთი. ავიაკომპანიას შეუძლია ფიუჩერსი იყიდოს, რათა საწვავის სამომავლო ხარჯები გარკვეულ დონეზე დააფიქსიროს. ნავთობპროდუქტის მწარმოებელს კი შეუძლია ფიუჩერსები გაყიდოს, რათა მისი  წარმოების სამომავლო ფასი განსაზღვროს  და გარკვეული თანხა ახლა მიიღოს. ასეთია აშშ-ის ენერგეტიკული ინფორმაციის ადმინისტრაციის განმარტება.

გაცილებით ფართოდ არის გავრცელებული ანგარიშსწორებითი (მიწოდების გარეშე) ფიუჩერსი. ეს არის სპეკულაციური გაცვლითი კონტრაქტები, რომლებიც ნავთობის გარკვეული კლასის ფასს უკავშირდება.

რა არის მიწოდების პრობლემა?

პრობლემები წარმოიშვა ოკლაჰომის შტატის ქალაქ კუშინგში, სადაც აშშ-ის ნავთობშემნახველი ობიექტების ყველაზე დიდი რაოდენობაა კონცენტრირებული. XX საუკუნის დასაწყისში ის იყო ნავთობის წარმოების ცენტრი, საითკენაც ქვეყნის  სხვადასხვა კუთხიდან უმსხვილესი მილსადენები მიედინება. ახლა აქ ნავთობის ჰაბია და WTI– ს ნავთობის ფიუჩერსები სწორედ კუშინგთან არის დაკავშირებული. ეს იმას ნიშნავს, რომ ხელშეკრულების მოქმედების დასრულების დღეს, ფიუჩერსის გამყიდველებმა ნავთობის საჭირო რაოდენობა კუშინგის საცავებში ან მისკენ მიმავალ მილსადენებში უნდა უზრუნველყონ. სწორედ აქედან უნდა მიიღოს ნავთობი ფიუჩერსის მფლობელმა. თუმცა ამ შემთხვევაში პრობლემა კუშინგში წარმოიქმნა.

აშშ-ის ენერგეტიკული ინფორმაციის ადმინისტრაციის (EIA) მონაცემებით, 10 აპრილისთვის კუშინგის საცავებში არსებული ნავთობის რეზერვმა ისედაც საერთო ტევადობის 67%-ს მიაღწია (76 მლ-დან თითქმის 55 მლნ ბარელი), მოცულობის ნაწილი კი ყოველთვის ინახება და ის საბირჟო კონტრაქტებისთვის ხელმისაწვდომი არ არის. 

გარდა ამისა, 14 აპრილს, ნავთობსადენის მფლობელმა კომპანია Enterprise Products Partners LP-მა განაცხადა, რომ მან კუშინგში რევერსზე გაუშვა თავისი მილსადენი Seaway, რომლის სიმძლავრე დღეში 400 ათასი ბარელია. მისი მიზანი იყო, რომ მექსიკის ყურის ნავთობმომპოვებლებს თავიანთი ნავთობის შენახვა შესძლებლოდათ. 

კუშინგის საცავებში არსებულ სიტუაციაზე ახალი ინფორმაცია აშშ-ის ენერგეტიკის ადმინისტრაციამ მხოლოდ 22 აპრილს, საღამოს გაავრცელა. აქ ნათქვამია, რომ უკვე 17 აპრილისთვის კუშინგის რეზერვუარების საერთო მოცულობიდან, რაც 76 მლნ ბარელს შეადგენს, 60 მლნ უკვე შევსებული იყო. ამავდროულად, საცავებში დარჩენილი თავისუფალი სივრცე გრძელვადიანი კონტრაქტებით ადრიდანვე დარეზერვებული იყო.

ადრე მსგავსი პრეცედენტი ყოფილა? 

არა. ენერგეტიკული ინფორმაციის დეპარტამენტის ცნობით, ადრე მსგავსი პრობლემა არ ყოფილა. ამის მიზეზი კი ის იყო, რომ ფიუჩერსებს თავად ნავთობკომპანიები ან შუამავლები ყიდულობდნენ და გამოისყიდიდნენ, რეალური მიწოდებით კი კონტრაქტების მხოლოდ 1% სრულდებოდა. 

ამჯერად კი ტრეიდერებმა კონტრაქტებზე უარის თქმა დაიწყეს და უარყოფით ფასად გაყიდვასაც კი თანხმდებოდნენ. ასეთი პანიკიორების რაოდენობა, რომლებმაც ფასი - 37,63 დოლარამდე დააგდეს, არც ისე ბევრი იყო. მაისის ფიუჩერსებით ვაჭრობის მოცულობამ ამ დღეს 325 ათასი კონტაქტი შეადგინა. შედარებისთვის, ივნისის ფიუჩერსებით ვაჭრობის მაჩვენებელი ანალოგიურ პერიოდში 1 458 171  კონტაქტი იყო. თუმცა ფასის დაცემით გამოწვეული ფსიქოლოგიური ეფექტი ძალიან დიდი გახლდათ.

რა გამოიწვია ამან?

WTI -ის ნავთობის ივნისის ფიუჩერსის კოტირებაც მაშინვე დაიშალა, რადგან ტრეიდერებმა აქაც იგივე პრობლემა დაინახეს. კუშინგის კოლაფსმა თავისი გავლენა ევროპულ Brent-ზეც იქონია. უკვე 20 აპრილს Brent Europe-ის ფასმა 17,36 დოლარი შეადგინა, უკვე ერთი დღის შემდეგ კი - 9,12 დოლარი.

imedinews.ge