სისხლის აღების ტრადიცია მთაში: შურისძიების გამო გამქრალი სოფელი და შემთხვევით გადარჩენილი ჩარკვიანების გვარი

23-10-2018

ყვე­ლა ხალ­ხსა და ქვე­ყა­ნა­ში სის­ხლის აღე­ბა შუ­რის­ძი­ე­ბის ერთ-ერთი სა­ხე­ო­ბა იყო. სის­ხლის აღე­ბის ადა­თი სა­ქარ­თვე­ლო­ში სვა­ნეთ­სა და ხევ­სუ­რეთ­ში იყო გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი. ”ხევ­სუ­რუ­ლი რჯუ­ლით” სის­ხლის აუ­ღებ­ლო­ბა თემ­ში უდი­დე­სი სირ­ცხვი­ლი იყო და მოკ­ლუ­ლის სუ­ლიც, მათი წარ­მოდ­გე­ნით, სა­ი­ქი­ო­ში იტან­ჯე­ბო­და. ამი­ტომ ხევ­სუ­რეთ­ში თა­ვი­სი ძმა­თაშ­ვი­ლის სის­ხლს არა­ვინ შე­ირ­ჩენ­და, სა­ნამ მო­სის­ხლე­თა გვა­რი არ ამო­წყდე­ბო­და.

სის­ხლის აღე­ბის ტრა­დი­ცი­ას უძ­ვე­ლეს დრო­ში ხევ­სუ­რეთ­ში არა­თუ გვა­რი, ან­დრე­ზის (სა­მა­გა­ლი­თოდ შე­მო­ნა­ხუ­ლი ამ­ბა­ვი) მი­ხედ­ვით სო­ფე­ლიც გა­დაჰ­ყო­ლია. სა­ო­ცა­რი ის­ტო­რი­ე­ბი უკავ­შირ­დე­ბა სის­ხლის აღე­ბის ტრა­დი­ცი­ას სვა­ნეთ­შიც.

ამი­რან არა­ბუ­ლი - შოთა რუს­თა­ვე­ლის ქარ­თუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის მეც­ნი­ერ-თა­ნამ­შრო­მე­ლი, ფი­ლო­ლო­გი­ის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტო­რი:

"არ­ხო­ტის ხე­ო­ბა­ში ადრე რამ­დე­ნი­მე სო­ფე­ლი იყო: ორ­ბე­ულ­თა, კვი­რიწ­მინ­და, კა­ლო­თა­ნა, თა­თხე­ლი... დღეს ეს სოფ­ლე­ბი აღარ არის, ახლა სამი სო­ფე­ლია: ამღა, ჭიმ­ღა და ახი­ე­ლა...

სო­ფე­ლი თა­თხე­ლი ახი­ე­ლას და ამ­ღებს შო­რის მდე­ბა­რე­ობ­და. ამ სო­ფელს ორი ან­დრე­ზი უკავ­შირ­დე­ბა: ერ­თის მი­ხედ­ვით თა­თხელ­ში ერთი კაცი იყო - თა­თხე­ლი­ო­ნი ძა­ლი­ან გა­თავ­ხე­დე­ბუ­ლი და გა­ამ­პარ­ტავ­ნე­ბუ­ლი. ეს კაცი გზა­ზე არა­ვის უშ­ვებ­და, თუ ვინ­მე მო­დი­ო­და ახი­ე­ლა­დან ან ამ­ღა­დან, ბაჟს ახ­დე­ვი­ნებ­და... ბაჟი იმ დრო­ში ყვე­ლი, ერბო და მსგავ­სი ნა­ტუ­რა­ლუ­რი პრო­დუქ­ტი იქ­ნე­ბო­და. ვი­ნა­ი­დან თა­თხე­ლი­ონს ხალ­ხი ძა­ლი­ან შე­წუ­ხე­ბუ­ლი ჰყავ­და, ერთხე­ლაც და­ი­მარ­ტო­ხე­ლეს, მთე­ლი სო­ფე­ლი და­ე­ცა და შური იძი­ეს მას­ზე.

მე­ო­რე ლე­გენ­დის მი­ხედ­ვით, სო­ფე­ლი იყო თა­თხე­ლი, სა­დაც ბევ­რი მო­სახ­ლე არ იქ­ნე­ბო­და, მაგ­რამ თავ­ზე­ხე­ლა­ღე­ბუ­ლე­ბი და ძა­ლი­ან გა­თა­მა­მე­ბუ­ლე­ბი იყ­ვნენ. არა­ვინ ეგო­ნათ მათი მომ­რე­ვი თუ იყო, ცას და ღრუბ­ლებს ეო­მე­ბაო, რომ იტყვი­ან, ეგე­თე­ბი იყ­ვნენ... მათი თავ­კერ­ძო­ბა და თავ­ხე­დო­ბა ვე­ღარ აი­ტა­ნეს გვერ­დი­თა სოფ­ლებ­მა და მთლი­ა­ნად ამოჟუ­ჟეს, ქა­ლე­ბი და ბავ­შვე­ბიც ამო­წყვი­ტეს. ისი­ნი კი იმი­ტომ მოკ­ლეს გვა­რის გამ­გრძე­ლე­ბე­ლი რომ არ დარ­ჩე­ნო­დათ ამ დეს­პო­ტებს და მჩაგ­ვრე­ლებს... მას შემ­დეგ ამ სოფ­ლის ად­გილ­ზე ნა­სოფ­ლა­რია. დღეს ადა­მი­ა­ნე­ბის ნა­სახ­ლა­რის ნი­შან­წყა­ლიც აღარ არის.

- ვინ იყ­ვნენ შუ­რის­მა­ძი­ებ­ლე­ბი?

- ალ­ბათ არ­ხო­ტე­ლე­ბი... იქ ბევ­რი გვა­რი ცხოვ­რობ­და: წიკ­ლა­უ­რე­ბი, ოჩი­ა­უ­რე­ბი, თეთ­რა­უ­ლე­ბი, ნა­რო­ზა­უ­ლე­ბი, გი­გა­უ­რე­ბი... კარ­გი ხალ­ხუ­რი ლექ­სია ამ ამ­ბავ­თან და­კავ­ში­რე­ბით შე­მორ­ჩე­ნი­ლი. ლექსში დი­დაქ­ტი­კაც არის, შე­გო­ნე­ბაც, ყვე­ლამ რომ უნდა გა­ი­თა­ვი­სოს ეს სი­ტყვე­ბი:

"მე სოფ­ლის თავ­სა ვე­სახ­ლე და არ სო­ფე­ლი ჩემს თავ­სა/ სო­ფე­ლი კარ­გად მთავ­სობ­და, თუ მე სო­ფე­ლი მე­თავ­სა/ რა­საც სოფ­ლის­თვინ ვფიქ­რობ­დი, წინ­წინ მო­ვი­და ჩემს თავ­სა..." - გე­ნი­ა­ლუ­რი სი­ტყვე­ბია, თუ რო­გორ უნდა იქ­ცე­ო­დეს რი­გი­თი მო­სახ­ლე სო­ფელ­თან მი­მარ­თე­ბა­ში.

გი­ორ­გი გი­გა­უ­რი - ეთ­ნო­ლო­გი, მკვლე­ვა­რი:

"სხვა­დას­ხვა დრო­ში ხევ­სუ­რეთ­ში სის­ხლის აღე­ბის ტრა­დი­ცი­ამ სხვა­დას­ხვა პი­როვ­ნე­ბე­ბი შე­ი­წი­რა, მაგ­რამ მთე­ლი გვა­რის გაქ­რო­ბა სის­ხლის აღე­ბით არ მომ­ხდა­რა... ჩვენ­თან რჯუ­ლი აწეს­რი­გებ­და სის­ხლის აღე­ბას და იმით ას­წო­რებ­და და­ნა­შა­ულს! სვა­ნე­თის­გან გან­სხვა­ვე­ბით, ხევ­სუ­რუ­ლი რჯუ­ლი სის­ხლის აღე­ბას არ ით­ვა­ლის­წი­ნებ­და. რჯუ­ლი წეს-რი­ტუ­ა­ლე­ბით აგ­ვა­რებ­და და­ნა­შა­ულს. მთე­ლი ინ­სტი­ტუ­ტია რჯულ­ში გან­ზრახ თუ შემ­თხვე­ვი­თი და სხვა... მა­გა­ლი­თად მოწ­მე­ო­ბის "მზე­ვა­ლის" წე­სე­ბი და სხვა. "მზე­ვა­ლი" მოწ­მეს და­მა­მოწ­მე­ბე­ლია და შე­იძ­ლე­ბა რამ­დე­ნი­მე "მზე­ვა­ლი" აიყ­ვა­ნოს კაც­მა, თუ სი­მარ­თლეს ვერ ამ­ტკი­ცებს...

ერეკ­ლე საღ­ლი­ა­ნი - მწე­რა­ლი, პო­ე­ტი, პუბ­ლი­ცის­ტი, მსა­ხი­ო­ბი:

- სის­ხლის აღე­ბის ტრა­დი­ცია სა­ში­ნე­ლე­ბა იყო იმ მხრივ, რომ მკვლე­ლის ბი­ძაშ­ვი­ლებ­ზე და ახ­ლობ­ლებ­ზე ხდე­ბო­და შუ­რის­ძი­ე­ბა... თუმ­ცა ამა­საც თა­ვის წესი ჰქონ­და. თუ მკვლე­ლი და­ტო­ვებ­და იქა­უ­რო­ბას, აიყ­რე­ბო­და და სხვა­გან გა­და­სახ­ლდე­ბო­და, მა­შინ და­პი­რის­პი­რე­ბუ­ლი მხა­რე­ე­ბი რიგ­დე­ბოდ­ნენ. თვალ­ში არ უნდა შე­ჩხე­რო­დათ დამ­ნა­შა­ვე და არ გა­ე­ღი­ზი­ა­ნე­ბი­ნა, მაგ­რამ დამ­ნა­შა­ვე ვინც არ უნდა ყო­ფი­ლი­ყო, იქა­უ­რო­ბის და­ტო­ვე­ბას სიკ­ვდი­ლი ერ­ჩივ­ნა...

დამ­ნა­შა­ვე თუ არ მი­დი­ო­და, და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი მხა­რე აღა­რა­ვის ზო­გავ­და... "შენ მე მა­ი­ძუ­ლებ ია­რა­ღი ავი­ღო? მა­შინ არა­ვის დაგ­ზო­გავთ" - ასე­თი მიდ­გო­მა იყო. დამ­ნა­შა­ვის ბი­ძაშ­ვი­ლე­ბი და ახ­ლობ­ლე­ბი გა­მო­დი­ოდ­ნენ რო­გორც მკვლე­ლის თა­ნამ­ზრახ­ვე­ლე­ბი. მე­ო­რეც: მკვლე­ლის ისევ იქ ცხოვ­რე­ბას, და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი რო­გორც და­ცინ­ვას, მას­ხრად აგ­დე­ბად აღიქ­ვამ­და! თუ სა­ცხოვ­რე­ბელს და­ტო­ვებ­და, მშვი­დო­ბა მყარ­დე­ბო­და, რაც ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი იყო სვა­ნურ სა­მარ­თალ­ში! შენ თუ და­ნა­შა­ულს ჩა­ი­დენ­დი, აღარ უნდა მი­გეყ­ვა­ნა და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი იმ დო­ნემ­დე, რომ სის­ხლი აეღო! ღირ­სე­უ­ლად უნდა მოქ­ცე­უ­ლი­ყა­ვი!

- რო­მელ სა­უ­კუ­ნემ­დე გრძელ­დე­ბო­და სის­ხლის აღე­ბის ტრა­დი­ცია?

- სის­ხლის აღე­ბის ტრა­დი­ცია ოდით­გან­ვე იყო... მა­გა­ლი­თად, XVI - XVII სა­უ­კუ­ნე­ში სო­ფელ ლა­ტალ­ში, მთლი­ა­ნად ამო­წყვი­ტეს ჩარ­კვი­ა­ნე­ბის გვა­რი. ერთი ბავ­შვი თურ­მე შემ­თხვე­ვით იყო დე­დუ­ლეთ­ში, ის გა­დარ­ჩა და შემ­დეგ იქე­დან მო­შენ­და ჩარ­კვი­ა­ნე­ბის გვა­რი.

სა­ში­ნე­ლი და­ნა­შა­უ­ლი მოხ­და: ჩარ­კვი­ა­ნის კაცს ახალ­გაზ­რდა გოგო მო­ე­წო­ნა, მი­ეჭ­რა თურ­მე კა­ლო­ზე, იშიშ­ვლა ხმა­ლი და ქალი შუ­ა­ზე გაჭ­რა... რა თქმა უნდა, სა­ში­ნე­ლი და­ნა­შა­უ­ლი იყო და დამ­ნა­შა­ვე უმ­კაც­რე­სად უნდა დას­ჯი­ლი­ყო! ამ სო­ფელ­ში სა­ოც­რად მორ­წმუ­ნე ხალ­ხი იყო... კო­მუ­ნის­ტე­ბის პე­რი­ოდ­ში ყველ­გან აკ­რძა­ლუ­ლი იყო რე­ლი­გი­უ­რი დღე­სას­წა­უ­ლე­ბი და იქ აღ­ნიშ­ნავ­დნენ. მათ სი­ნა­ნუ­ლი ჰქონ­დათ, ახ­ლაც დიდი აღ­ტა­ცე­ბა არ აქვთ ამ ამ­ბავ­ზე, რაც ჩარ­კვი­ა­ნე­ბის გვა­რის მი­მართ მოხ­და... გა­გუ­ლი­სე­ბუ­ლი ხალ­ხის ცხელ გულ­ზე ჩა­დე­ნი­ლი ან­გა­რიშს­წო­რე­ბა იყო.

კარ­გი გოგო თუ იყო სო­ფელ­ში, ის მთე­ლი სოფ­ლის სახე იყო. სო­ფე­ლი უფრთხილ­დე­ბო­და, არა­ვის რომ არა­ფე­რი ეკად­რე­ბი­ნა, მთე­ლი სო­ფე­ლი იყო მისი დამ­ცვე­ლი! ჩარ­კვი­ა­ნე­ბის გვა­რი ძა­ლი­ან ძლი­ე­რი იყო სო­ფელ­ში და მის წარ­მო­მად­გე­ნელს პი­რი­ქით იქეთ უნდა ჰქო­ნო­და მცდე­ლო­ბა ამ გო­გოს ღირ­სე­ბა და­ეც­ვა! ამ დროს უპა­ტი­ე­ბე­ლი რამ ჩა­ი­დი­ნა! და­მა­ინ­ტე­რე­სა, ქალი რა გვა­რის იყო და სვა­ნეთ­ში რომ ვი­კი­თხე, ვე­რა­ვინ მი­პა­სუ­ხა...

სის­ხლის აღე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით კი­დევ ერთ სა­ო­ცარ ამ­ბავს გი­ამ­ბობთ: კაცს სვა­ნეთ­ში ძმა მო­უკ­ლეს (ზუს­ტად არ მახ­სოვს ბეჩო იყო თუ ეწე­რი) და ეს კაცი სის­ხლის ასა­ღე­ბად წა­ვი­და. ამინ­დი გან­გებ შე­არ­ჩია ისე­თი, ძლი­ე­რი თოვა რომ იყო და მუშ­ტი­სო­დე­ნა ფან­ტე­ლე­ბი ცვი­ო­და - დღეს ვინ იფიქ­რებს კაცი, რომ კარ­ში გა­ვაო... ძმის მკვლე­ლის სახ­ლთან ცოტა მო­შო­რე­ბით გა­ჩერ­და, რო­გორც კი სახ­ლი­დან გა­მო­ვი­დო­და, მა­შინ­ვე რომ მო­ეკ­ლა. ამ დროს წა­მო­ვი­და ზვა­ვი და მთე­ლი სო­ფე­ლი წა­ლე­კა. მი­ვი­და ეს კაცი და ზვავ­ში მო­ყო­ლი­ლი ხალ­ხის ამო­თხრა და­ი­წყო. ცო­ცხა­ლი მხო­ლოდ ის აღ­მოჩ­ნდა, ვის მო­საკ­ლა­ვა­დაც იყო წა­სუ­ლი...

ყვე­ლა­ზე მო­უ­ლოდ­ნე­ლი ამ კა­ცის სი­ტყვე­ბი იყო დამ­ნა­შა­ვის მი­მართ: "მე რომ შენ მოგ­კლა, მთე­ლი სო­ფე­ლი უნდა მოკ­ვდე­სო..." ცო­ცხა­ლი და­ტო­ვა დამ­ნა­შა­ვე, სო­ფე­ლი რომ არ მომ­კვდა­რი­ყო... აი რამ­ხე­ლა რა­მეა ამ სი­ტყვებ­ში! სო­ფე­ლი არ გა­და­ა­შე­ნა... ამ დამ­ნა­შა­ვემ ოჯა­ხი შექ­მნა, გამ­რავ­ლდა და მერე ბე­რად აღიკ­ვე­ცა... ესეც ერთ-ერთი გზა იყო დამ­ნა­შა­ვის­თვის: თუ შენ არ გინ­დო­და მტრო­ბა გაგ­რძე­ლე­ბუ­ლი­ყო და არაფ­რით გინ­დო­და იქა­უ­რო­ბის და­ტო­ვე­ბა, ბე­რად უნდა წა­სუ­ლი­ყა­ვი.

სოსო ჯაჭვლი­ან­მა ფილ­მი "სვა­ნი" რომ გა­და­ი­ღო, იქ არის სცე­ნა, სა­დაც ტყე­ში ხდე­ბა და­ფი­ცე­ბა... ერ­თმა მი­თხრა, რო­დის იყო სვა­ნი ტყე­ში იფი­ცებ­და, ყო­ველ­თვის ეკ­ლე­სი­ას­თან მი­დი­ო­დაო... ზუს­ტად ეს აჩ­ვე­ნა რე­ჟი­სორ­მა, რომ წე­სე­ბი შერყვნი­ლია და შე­ლა­ხუ­ლი. იმა­საც კი აკე­თე­ბენ, რომ ტყე­ში ხატი გა­აქვთ და იქ ხდე­ბა და­ფი­ცე­ბა! აღარ არის ის წმინ­და წე­სე­ბი ად­რინ­დე­ლი სა­ხით!

ambebi.ge